HÀNH CHÍNH NAM ĐỊNH QUA CÁC THỜI KỲ

Vùng đất Nam Định ngày nay vào đời  Hùng Vương thuộc bộ Lục Hải. Thời thuộc Hán thuộc quận Giao Chỉ. Thời Tam Quốc thuộc Châu Giao. Thời thuộc Nhà Lương thuộc quận Ninh Hải. Thời thuộc Nhà Tuỳ thuộc quận Giao Chỉ. Đầu thời thuộc Nhà Đường đặt làm Châu Tống.

Nhà Lý chia cả nước thành 24 lộ, trong đó có đặt lộ Hoàng Giang, thời Trần lập phủ Thiên Trường, bao gồm các huyện Mỹ Lộc, Tây Chân (Nam Trực, Trực Ninh), Giao Thuỷ (Xuân Trường, Giao Thuỷ), Thượng Nguyên (nay là một phần huyện Mỹ Lộc, một phần khác thuộc Thái Bình), tương đương với toàn bộ vùng đất phía đông tỉnh Nam Định ngày nay. Lộ Hoàng Giang, thời Trần thuộc phủ Kiến Hưng, bao gồm các huyện Ý Yên, Thiên Bản (Vụ Bản), Độc Lập (Vụ Bản), Đại An (Nghĩa Hưng), Vọng Doanh (Ý Yên), tương đương với vùng đất phía tây tỉnh Nam Định ngày nay.

Thời thuộc Nhà Minh, năm Vĩnh Lạc thứ 5 (1407) đổi phủ Thiên Trường thành phủ Phụng Hoá gồm bốn huyện Mỹ Lộc, Tây Chân (Nam Trực, Trực Ninh), Giao Thuỷ, Thận Vi, đổi phủ Kiến Hưng thành phủ Kiến Bình gồm năm huyện Ý Yên, Yên Bản (Thiên Bản cũ), Bình Lập (Độc Lập cũ), Đại Loan (huyện Đại An cũ) và Vọng Doanh; năm thứ 13 (1415) gộp huyện Bình Lập vào huyện Yên Bản; năm thứ 17 (1419) gộp huyện Vọng Doanh vào huyện Ý Yên.

Đầu thời Lê Sơ, cả nước chia thành năm đạo, vùng đất Nam Định ngày nay thuộc Nam Đạo. Đời Lê Thánh Tông chia làm 12 đạo thừa tuyên, năm Quang Thuận thứ 7 (1466) đặt thừa tuyên Thiên Trường, đến năm thứ 10 (1469) đổi làm thừa tuyên Sơn Nam, đến đời Hồng Đức (1470-1497) đổi làm xứ Sơn Nam. Trấn Sơn Nam là một vùng rộng lớn tương ứng với các tỉnh phía nam đồng bằng Bắc Bộ ngày nay, gồm 11 phủ, 42 huyện.

Năm Cảnh Hưng thứ 2 (1741), trấn Sơn Nam chia làm hai lộ Sơn Nam Thượng và Sơn Nam Hạ. Lộc Sơn Nam Hạ gồm các phủ Tiên Hưng, Thái Bình, Kiến Xương (tỉnh Thái Bình hiện nay) và Thiên Trường, Nghĩa Hưng (tỉnh Nam Định ngày nay). Thời Tây Sơn đổi làm trấn Sơn Nam Hạ, số lượng các phủ, huyện không thay đổi.

Năm 1822, trấn Sơn Nam Hạ đổi tên thành trấn Nam Định, với tư cách là đơn vị hành chính (cấp trấn, rồi sau này là cấp tỉnh, cấp thành phố).

Năm 1832, vua Minh Mệnh chia đặt các tỉnh. Tỉnh Nam Định vẫn bao gồm phần lớn trấn Nam Định trước đó. Phần đất thuộc tỉnh Nam Định ngày nay vẫn cơ bản tương đương với hai phủ Thiên Trường và Nghĩa Hưng, số lượng các huyện, tổng, xã cơ bản không có gì thay đổi lớn so với cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIV.

Sau khi chiếm được Nam Định, cũng như Bắc Kỳ nói chung, thực dân Pháp tiến hành hàng loạt các thay đổi hành chính. Ngày 21-3-1890, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định tách các phủ Thái Bình, Kiến Xương thuộc tỉnh Nam Định cùng với huyện Thần Khê tỉnh Hưng Yên thành lập tỉnh Thái Bình. Từ đây địa giới tỉnh Nam Định về cơ bản tương đương với hiện nay.

Trên phương diện hành chính, một thay đổi quan trọng trong thời kỳ Pháp thuộc là trên cơ sở kết quả quá trình đô thị hoá diễn ra trong những năm cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, ngày 17-10-1921, Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập thành phố Nam Định, được hưởng quy chế của thành phố cấp III.

Cuối thời Pháp thuộc Nam Định là một trong số 29 tỉnh của Bắc Kỳ (sau đổi thành Bắc Bộ). Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Nam Định là một trong số 10 tỉnh thuộc Liên khu III gồm 9 huyện và 158 xã.

Một điều chỉnh quan trọng là ngày 21-4-1965, Uỷ ban thường vụ Quốc hội ra Nghị quyết số 103-NQ/TVQH, sáp nhập hai tỉnh Hà Nam và Nam Định thành một đơn vị hành chính mới lấy tên là tỉnh Nam Hà. Tỉnh lỵ đặt tại thành phố Nam Định. Tỉnh Nam Hà ra đời từ đây. Tên Nam Định vẫn tồn tại với tư cách là thành phố Nam Định trực thuộc tỉnh.

Đến ngày 24-12-1975, Quốc hội khoá V, kỳ họp thứ hai quyết nghị hợp nhất hai tỉnh Nam Hà và Ninh Bình thành một tỉnh mới lấy tên là Hà Nam Ninh. Tỉnh lỵ đặt tại thành phố Nam Định. Tỉnh Nam Hà sau 10 năm tồn tại nay là một bộ phận của tỉnh mới Hà Nam Ninh. Không còn địa danh Nam Hà.

Ngày 26-12-1991, Quốc hội khoá VIII, kỳ họp thứ 10 ra Nghị quyết chia tỉnh Hà Nam Ninh thành hai tỉnh Nam Hà và Ninh Bình. Tỉnh Nam Hà có 13 đơn vị hành chính. Tỉnh Hà Nam Ninh giải thể sau 16 năm tồn tại. Tỉnh Nam Hà được tái lập.

Ngày 6-11-1996, Quốc hội khoá IX, kỳ họp thứ 10 ra quyết định tách hai tỉnh Nam Hà thành hai tỉnh Nam Định và Hà Nam. Tỉnh Nam Định có diện tích tự nhiên 1.637,4km2, dân số 1.898.100 người gồm bảy đơn vị hành chính câp huyện gồm thành phố Nam Định và các huyện: Xuân Thuỷ, Hải Hậu, Nghĩa Hưng, Nam Ninh, Ý Yên, Vụ Bản. Tỉnh lỵ đặt tại thành phố Nam Định. Tỉnh Nam Định chính thức được tái lập sau 31 năm. Đến đây cũng kết thúc 15 năm tồn tại của tỉnh Nam Hà qua hai giai đoạn 1965 – 1975 và  1991 – 1996.

Năm 1997, tách huyện Xuân Thuỷ thành hai huyện Xuân Trường và Giao Thuỷ; tách huyện Nam Ninh thành hai huyện Nam Trực và Trực Ninh; cắt ba xã Mỹ Phúc, Mỹ Trung, Mỹ Tân của thành phố Nam Định cùng với bảy xã của huyện Bình Lục (Hà Nam) chuyển về thành lập huyện Mỹ Lộc.

Hiện nay tỉnh Nam Định gồm 10 đơn vị hành chính với 1 thành phố và 9 huyện. Đó là thành phố Nam Định, các huyện Mỹ Lộc, Nam Trực, Trực Ninh, Xuân Trường, Giao Thuỷ, Hải Hậu, Nghĩa Hưng, Ý Yên, Vụ Bản./.

Theo Namdinh.gov.vn